تدبر در قرآن - سوره مبارکه علق (1) - دانش آموز

متن از دانش آموز محمد حسین آجورلو
برای خواندن متن سوره نوشت بر روی ادامه مطلب کلیک کنید.

بسم الله الرحمن الرحیم       ‌‌‌‌‌‌‌

سوره مبارکه علق ، به نظر بیشترین تفسیر کنندگان قرآن کریم ، اولین سوره از قرآن است که بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده است .
این سوره شامل ۱۹ آیه بوده و نود و ششمین سوره قرآن کریم بوده ، مکّی است و در جزء ۳۰ آن قرار میگیرد . همچنین این سوره از ۴ سوره سجده دار قرآن کریم است ( عزائم ) که قاری پس از بلند خواندن ، یا فرد در حالت عادی با شنیدن آخرین آیه این سوره ، باید سجده واجب به جای آورد .
خداوند متعال نیز درباره فضایل این سوره فرموده : کسی که در شب یا روز سوره علق را بخواند و در همان شب یا روز بمیرد ، شهید از دنیا رفته و خداوند نیز او را در جایگاه شهدا قرار میدهد . همچنین فرد مانند کسی است که در راه خدا و پیامبرش با شمشیر پیکار کرده و کشته شده است . ( به شهادت رسیده است )

 

تفسیر جامع سوره علق :

بخوان به نام پروردگارت !
در نـخـسـتـیـن آیه پیغمبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) را مخاطب ساخته مى گوید: بخوان بنام پروردگارت که جهان را آفرید (اقراء باسم ربک الذى خلق ).
بـعـضـى گـفـتـه انـد، مـفـعـول در جـمـله بـالا مـحـذوف اسـت و در اصـل چـنـیـن بود اقراء القرآن باسم ربک : "قرآن را با نام پروردگارت بخوان"  و بـه هـمـیـن جـهـت بعضى این آیه را دلیل بر آن گرفته اند که بسم الله جزء سوره هاى قـرآن اسـت . و بـعـضـى بـا را زائده دانـسـتـه ، و گـفـتـه انـد: مـنـظـور ایـن اسـت کـه نـام پـروردگارت را بخوان ، ولى این تفسیر بعید به نظر مى رسد، چرا که مناسب این است گفته شود نام پروردگارت را به یادآور.

سـپـس از مـیـان مـخـلوقـات روى مـهـمـتـریـن پـدیـده جـهـان خـلقـت و گـل سـرسـبـد آفرینش  یعنى انسان تکیه کرده ، و آفرینش او را یادآور شده ، و مى فرماید: همان خدائى که انسان را از خون بسته اى خلق کرد (خلق الانسان من علق ).

"من علق " در اصـل به معنى چسبیدن به چیزى است ، و لذا به خون بسته و همچنین به زالو کـه براى مکیدن خون به بدن مى چسبد " علق " گفته اند و از آنجا که نطفه بعد از گـذرانـدن دوران نـخـسـتـیـن را در عـالم جـنـیـن ، بـه شـکـل قـطـعـه خـون بـسـتـه چـسـبـنده اى در مى آید که در ظاهر بسیار کم ارزش است ، مبداء آفـریـنـش انـسـان را در ایـن آیـه هـمـیـن مـوجـود نـاچـیـز مـى شـمرد، تا قدرت نمائى عظیم پروردگار روشن شود که از موجودى چنان ارزش مخلوقى چنین پر ارزش آفریده است .

بـعـضـى نـیـز گـفـتـه انـد: مـنـظـور از عـلق در ایـنـجـا گِـل آدم است که آن هم حالت چسبندگى داشت ، بدیهى است خدائى که این مخلوق عجیب را از آن قطعه گل چسبنده به وجود آورد، شایسته هر گونه ستایش است .
درسـت است که در آن زمان اینگونه مسائل هنوز شناخته نشده بود، ولى قرآن مجید از طریق اعجاز علمى پرده از روى آن برداشته است .



 

بار دیگر براى تاکید مى افزاید: بخوان که پروردگارت از هر کریمى کریمتر است ، و از هر بزرگوارى بزرگوارتر (اقراء و ربک الاکرم ).

بـعـضـى مـعـتـقـدنـد کـه ( اقراء ) دوم تـاءکـیـدى اسـت بـر "اقراء"در آیـات قـبـل ، و بـعـضـى گـفـتـه انـد بـا آن مـتـفـاوت اسـت ، در جـمـله اول مـنـظـور قـرائت پـیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) براى خویش است و در جمله دوم قرائت براى مردم ، ولى تاکید مناسب تر به نظر مى رسد، زیرا دلیلى بر این تفاوت در دست نیست .
و

بـه هـر حـال تعبیر این آیه در حقیقت پاسخى است به گفتار پیامبر (صلى الله علیه و آله و سـلم ) در جـواب جـبرئیل که گفت : من قرائت کننده نیستم ، یعنى از برکت پروردگار فوق العاده کریم و بزرگوار تو توانائى بر قرائت و تلاوت دارى .


 

سـپس به توصیف خداوندى که اکرم الاکرمین است پرداخته مى فرماید: همان کسى که به وسیله قلم تعلیم فرمود (الذى علم بالقلم ).
و به انسان آنچه را نمى دانست یاد داد (علم الانسان ما لم یعلم ).

در حقیقت این آیات نیز پاسخى است به همان گفتار پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) که فرمود من قرائت کننده نیستم یعنى همان خدائى که به وسیله قلم انسانها را تعلیم داد، و به انسان آنچه را نمى دانست آموخت ، قادر است که به بنده اى درس نخوانده همچون تو نیز قرائت و تلاوت را بیاموزد.

جـمـله (الذى عـلم بـالقـلم ) تـاب دو مـعنى دارد، نخست اینکه : خداوند نوشتن و کتاب را به انـسان آموخت و قدرت و توانائى این کار عظیم را که مبداء تاریخ بشر، و سرچشمه تمام علوم و فنون و تمدنها است ، در او ایجاد کرد.

 

دیـگـر ایـنـکـه مـنـظور این است که علوم و دانشها را از این طریق و با این وسیله به انسان آموخت .
خـلاصـه ایـنکه طبق یک تفسیر منظور تعلیم کتابت است ، و طبق تفسیر دیگر منظور علومى است که از طریق کتابت به انسان رسیده است .
در هـر حـال تـعـبـیـرى اسـت پـر مـعـنـى کـه در آن لحـظـات حـسـاس نـخـسـتـیـن نزول وحى در این آیات بزرگ و پر معنى منعکس شده است .

باتشکر از توجه شما .